Narsisizm Nedir?: Farklı Narsisizm Türleri

Narsisizm, kavram ortaya atıldığından beri psikoloji alanında araştırmacılar tarafından çokça merak edilen ve üzerine çalışmalar yapılan konulardan bir tanesidir. Yıllar içerisinde yapılan araştırmalarla derinleştirilen narsisizm, zengin bir teorik ve klinik geçmişi olan karmaşık bir yapıdır (Jackson, 1992). Temelde bir kişilik yapılanması olan narsisizm kavramı, literatürde tek bir yapı olarak değil, alt tür sınıflandırmaları içinde incelenmiştir (Ekşi, 2016).

Narsisizm, kişinin sosyal çevreden açık ve örtülü olarak kendini geliştirme deneyimleri arama motivasyonunun yanı sıra çeşitli benlik, duygulanım ve alan düzenleyici süreçler yoluyla nispeten olumlu bir kendilik imajını sürdürme kapasitesi olarak kavramsallaştırılabilir ve bireylerin kabul ve onaylanma ihtiyaçlarının temelini oluşturur (Pincus vd,. 2009).

"Kendini hiç bilmezse yaşayabilir"

Narsisizm kavramı, adını Yunan mitolojisinde kendisine aşık olmaya mahkum olan bir karakter olan Narkissos'tan almıştır. Mitolojideki anlatıma göre hikaye şöyledir; Narkissos doğduğunda annesi Leiriope kahin Teirisias'a yeni doğan çocuğunun uzun bir hayat yaşayıp yaşamayacağını sordu. "Kendini hiç bilmezse yaşayabilir" diye cevap verdi kahin. Narkissos, her iki cinsiyetten birçok sevgili tarafından tapılan çok güzel bir genç olarak büyüdü. Onu boşuna sevenler arasında, daha önce, Tanrıça Hera tarafından başkalarının konuşmalarının son sözlerini tekrar etmeye sonsuza kadar mahkum edilmiş olan peri Ekho da vardı. Bu nedenle Ekho, Narkissos ile bir konuşma başlatamadı ve ona olan anlatamadığı sevgisi, Narkissos tarafından fark edilmeyen bir sese dönüştü. Narkissos'un, Ekho ve diğer hayranlarına yaptığı gibi, reddettiği genç bir adam, kendisini reddeden kişinin karşılıksız sevmesi için dua etti. Kötü işler için intikam tanrıçası Nemesis, onu Narkissos'un bir havuzun yüzeyindeki kendi yansımasını göreceği şekilde bir düzen ayarladı. Narkissos kendi görüntüsüne âşık oldu ve yansımasına dokunmaktan aciz ve kendisini ondan ayıramayan biri olarak gözden kayboluncaya kadar suyun kenarına uzandı. Vücudu bir çiçeğe dönüştü (nergis) ve böylece Tiresias'ın kehaneti gerçekleşmiş oldu (Tripp, 1970, akt., Fayek, 1981).

Narsisizm kavramı ilk kez Havelock Ellis (1898) tarafından psikoloji literatüründe bahsedilmesinin ardından, o zamandan bu zamana kadar üzerine pek çok araştırma yapılan konulardan biri olmuştur. Ellis’in makalesi, Sigmund Freud'un dikkatini çekmiştir. Narsisizm kavramı Freud’un fikirlerinin gelişimi üzerinde derin bir etki bırakmış ve bu kavram Freud’un klinik ve metapsikolojik alanda yaptığı çalışmalarının odak noktası haline gelmiştir (Raskin ve Terry, 1988). Freud, narsisizm alanında yaptığı incelemeler ve yayınladığı makalelerle kavramın açıklanmasına ve geliştirilmesine büyük katkılar sağlamış; bu çalışmaları hem kendi döneminde hem de kendinden sonraki dönemlerde araştırmacıların ilgisini çekmiş ve narsisizm kavramının tanımının zenginleşmesine öncü olmuştur.

Freud, narsisizm kelimesinden ilk kez Cinsellik Teorisi Üzerine Çalışmalar isimli çalışmasında söz eder (Karaaziz ve Atak, 2013). Freud (1914, 1957), Narsisizm Üzerine Bir Giriş metninde narsisizminin bireyin gelişimsel sürecinin bir parçası olduğunu belirtmiştir. Narsisizmi açıklarken kavramın, çocuğun gelişimsel döneminde geçtiği süreçlere, birincil (primer) narsisizm ve ikincil (sekonder) olarak tanımlar getirmiştir. Freud’a göre gelişimsel sürecinin henüz başlarındayken çocuk, ben (ego) ile ötekinin (nesnenin) birbirinden ayrık olduğunun idrakinde değildir. Çocuk, Freud’un birincil narsisistik evre olarak tanımladığı bu dönemde tüm libidinal enerji yatırımını kendi benliğine yapar. Gelişimine paralel olarak çocuk, zamanla ben ile nesnenin ayrımını fark edebilir hale gelir. Bu farkındalıkla birlikte libidinal yatırımını da nesneye kaydırmaya başlar. Eğer ki çocuk, yatırım yaptığı sevgi nesnesinden yatırımına karşılık bulmaz ya da bulamaz ise bu durumda libidinal yatırımını nesnelerden çeker ve kendi benliğine yapar. Bu süreç ikincil narsisizm olarak tanımlanır. Birincil narsisizm gelişim sürecinde normal bir durumken ikincil narsisizm patolojik bir durum olarak ele alınır.

Normal (Sağlıklı) ve Patolojik Narsisizm

Freud’dan sonra gelen araştırmacılar da, Freud’un narsisizme getirdiği tanımların izinden giderek, narsisizmin normal (sağlıklı) ve patolojik yapısı üzerine çalışmalar yaparak narsisizm kavramının incelenmesine ve tanımlarının zenginleşmesine katkıda bulunmuşlardır. Kohut (1966) normal narsisizmi patolojik narsisizmden ayırarak, ikisinin bağımsız gelişimsel yörüngelere sahip olduğunu ve normal narsisizmin olgun psikolojik yapı ve süreçlere dönüşebildiğini belirtir. Ayrıca birçok teorisyen narsisizmin, kendini geliştirme ve onaylanma ihtiyaçlarını yönetmede bireysel farklılıklara yol açan, uyumlu ve uyumsuz kişilik örgütlenmesini, psikolojik ihtiyaçları ve düzenleyici mekanizmaları yansıtan hem normal hem de patolojik ifadelere sahip olduğunu ileri sürmektedir (Kernberg 2008, Kohut 1977, Pincus ve Lukowitsky 2010, Ronningstam 2009).

Narsisizmin normal ifadeleri, bireyin kişisel iradesini artırarak benlik saygısına ve iyi olma haline katkıda bulunabileceği (Oldham ve Morris, 1995), kişinin kendisiyle ve çevresindeki bireylerle olan harmonisini ve çevresinin kendisinden olan beklentilerini karşılayabileceğine yönelik hislerinin varlığı olarak tanımlanabilir (Rozenblatt, 2002). Bireyin olumlu kendilik imajını, kendini sevme duygusunu, benlik saygısını, girişkenliği, empatiyi, bağlılığı ve aidiyet duygusunu sürdürme kapasitesi anlamına gelir (Pincus ve Lukowitsky, 2010; Sandage vd., 2017). Normal narsisizm, kendilik hakkında olumlu yanılsamaları onaylama ve olumlu bir kendilik tasarımlarıyla tutarsız bilgileri en aza indirme eğilimi ile ilişkilidir (Morf ve Rhodewalt, 2001). Aynı zamanda bu tür bireyler hırslı, tatmin olmuş ve görece başarılı olma eğilimindedir (Campbell, 2001; Wink vd., 2005). Normal narsisizmin hem uyumlu hem de uyumsuz unsurlardan oluştuğunu, bu nedenle kesinlikle tamamen sağlıklı bir narsisizm biçimi olmadığını belirtmek önemlidir; bu bağlamda narsisizmin hem normal hem de patolojik formları uyumsuz unsurlara sahiptir, ancak her birinin bu özelliklere verdiği vurgu açısından farklılık gösterir (Zeigler-Hill vd., 2011).

Patolojik narsisizm, kişinin benlik imajına yönelik tehditlerle başa çıkmak için uyumsuz öz düzenleme stratejilerinin kullanılması olarak tanımlanabilir (Pincus vd., 2009) ve hayal kırıklıkları ve kendini geliştirme başarısızlıklarıyla başa çıkmak için uyumsuz telafi edici stratejilerle birlikte kendini geliştirmeye yönelik uyumsuz stratejileri temsil eden ilkel düzenleyici mekanizmaların bir organizasyonunu içerir (Pincus, 2013). Ayrıca bu bireyler kibirli, teşhirci, ben-merkezci, empatik tavır sergilemeyen, kendini yeterli, güçlü ve mükemmel hissedebilmesi için ancak başka kişilerin onu onaylamasına ihtiyaç duyan kişilik özelliklerine sahiptir (Akhtar ve Thomson, 1982; Kernberg, 1985; McWilliams, 2011; Ronningstam, 2009). McWilliams'a (2011) göre, benlik kavramları tükenmiş olarak ve ego durumlarına karşıt olarak tanımlanabilir. İçlerinde yer alan zayıflık hisleri nedeniyle kendilerini “hiç kimse olarak” deneyimlemekten korkarlar. Bu örüntülerin patolojik sayılabilmesi için otomatik ve kalıcı narsisistik davranış kalıpları haline gelmesi gerekir.

Büyüklenmeci ve Kırılgan Narsisizm

Narsisizm kavramı birçok araştırmacı tarafından büyüklenmeci (açık, teşhirci) ve kırılgan (örtük, hassas) olarak iki alt boyutta ele alınmıştır. (Pincus vd. 2014; Wink 1991). Alanyazındaki çalışmalar incelendiğinde narsisizmin büyüklenmeci ve kırılgan alt boyutlarının, birbirlerine karşıt özellikler taşıdığına dair sonuçlara ulaşılmaktadır (Eldoğan, 2016). Fjermestad-Noll vd. (2020) narsisizmin bu iki alt boyutu arasında salınım gösterdiğini, Dickinson ve Pincus (2003), Rose (2002) ve Wink (1991) gibi araştırmacılar da narsisizmin bu iki alt boyutunun incelenmesinin narsisizm kavramını ele almada yeterli kapsayıcılığa sahip olduğunu belirtmiştir.

Büyüklenmeci (grandiyöz) narsisizm büyüklenmecilik, açıklık, teşhircilik, dışadönüklük, saldırganlık, kendine güven, başkaları tarafından beğenilme ihtiyacı, kibirlilik, düşük kaygı ve haset ile karakterizedir (Akhtar ve Thomson, 1982; Wink, 1991; Ronningstam, 2009) ve aşırı olumlu bir öz imaja sahip olmak, başkalarını sömürmek ve teşhirci davranışlarda bulunmak gibi uyumsuz kendini geliştirme stratejileri ile karakterize olduğundan patolojik narsisizmin en kolay tanınan şeklidir (Pincus ve Lukowitsky, 2010). Narsisistik büyüklenmecilik, kendini geliştirmeye yönelik güçlü bir motivasyon, benliğin olumsuz yönlerini bastırma ve kendini üstün görme ve kişilerarası ilişkilerde sömürücü, teşhirci ve empatik olmayan bir tarzda davranma eğilimi olarak da kavramsallaştırılır (Thomas vd., 2012).

Kırılgan narsisizm kırılganlık, örtüklük, hassaslık, içe dönüklük, alçak gönüllülük, aşırı duyarlılık, savunmacılık, kaygı seviyesinin yüksek olması, utangaçlık, güvensizlik (Akhtar ve Thomson, 1982; Wink, 1991; Ronningstam, 2009); kişisel ihtiyaçlar karşılanmadığında utanç ve/veya öfke yaşama eğilimi ile ilişkili, kendilik ve duygu düzenlemesi için sınırlı kapasiteye sahip kırılgan bir benlik, benlik saygısına yönelik algılanan tehditlere karşı bir duyarlılık ve beğenilmeme korkusuyla ilişkilerden kaçınma olarak tanımlanır. (Pincus ve diğerleri, 2009). Patolojik narsisizmin kırılgan biçimi, olumsuz kendilik imajı, özeleştiri, olumsuz duygusal deneyimler (örneğin, öfke, utanç, disfori), kişilerarası duyarlılık ve sosyal geri çekilme dahil olmak üzere kendilik ve duygusal düzensizlik gibi belirtiler de içerir (Pincus ve Lukowitsky, 2010).

Narsisistik kişilik özellikleri olan bireyler, büyüklenmeci ve kırılgan özellikler arasında gidip geldiği (salındığı) düşünülür (Oltmanns ve Widiger, 2018) ve bu kişiler genellikle kırılgan durumdayken bir iyileşme yolu ararlar (Fjermestad-Noll vd., 2020a).

REFERANSLAR

Jackson, L. A., Ervin, K. S., & Hodge, C. N. (1992). Narcissism and body image. Journal of Research in Personality, 26(4), 357-370.

Eksi, F. (2016). The short form of the Five-Factor Narcissism Inventory: Psychometric equivalence of the Turkish version. Educational Sciences: Theory & Practice, 16, 1081-1096.

Pincus, A. L., Ansell, E. B., Pimentel, C. A., Cain, N. M., Wright, A. G. C., & Levy, K. N. (2009). Initial construction and validation of the Pathological Narcissism Inventory. Psychological Assessment, 21, 365–379Kohut H. 1977. The Restoration of the Self. New York: Int. Univ. Press

Tripp, E. (1970). Crowell's handbook of classical mythology. Crowell's handbook of classical mythology.

Fayek, A. (1981). Narcissism and the death instinct. The International Journal of Psycho-Analysis, 62, 309.

Ellis, H. (1898). Auto-eroticism: A psychological study. Alienist and Neurologist, 19,260-299.

Raskin, R., & Terry, H. (1988). A principal-components analysis of the Narcissistic Personality Inventory and further evidence of its construct validity. Journal of personality and social psychology, 54(5), 890.

Karaaziz, M., & Atak, İ. E. (2013). Narsisizm ve narsisizmle ilgili araştirmalar üzerine bir gözden geçirme. Nesne Psikoloji Dergisi, 1(2), 44-59.

Freud, S. (1957). On narcissism: An introduction. In J. Strachey (Ed. and Trans.), The standard edition of the complete psychological works of Sigmund Freud (Vol. 14, pp. 73–102). London, England: Hogarth Press. (Original work published 1914)

Kohut H. 1977. The Restoration of the Self. New York: Int. Univ. Press

Kernberg, O. (2008). Pathological narcissism and narcissistic personality disorder. In Aggressivity, Narcissism, and Self-Destructiveness in the Psychotherapeutic Relationship (pp. 45-59). Yale University Press.

Pincus, A. L., & Lukowitsky, M. R. (2010). Pathological narcissism and narcissistic personality disorder. Annual review of clinical psychology, 6, 421-446.

Ronningstam, E. (2009). Narcissistic personality disorder: Facing DSM-V. Psychiatric annals, 39(3).

Oldham, J., & Morris, L. (1995). Personality self-portrait: Why you think, love, work and act the way you do.

Rozenblatt, S. (2002). In Defence of Self: The relationship of Self- Esteem and Narcissim to Aggressive Behavior Long Island University, Psychology, Yayınlanmış Doktora Tezi, USA.

Sandage, S. J., Jankowski, P. J., Bissonette, C. D., & Paine, D. R. (2017). Vulnerable narcissism, forgiveness, humility, and depression: Mediator effects for differentiation of self. Psychoanalytic Psychology, 34(3), 300–310.

Campbell, W. K. (2001). Is narcissism really so bad?. Psychological Inquiry, 12(4), 214-216.

Wink, P. (1991). Two faces of narcissism. Journal of Personal­ity and Social Psychology, 61(4), 590-597.

Wink, P., Dillon, M., & Fay, K. (2005). Spiritual seeking, narcissism, and psychotherapy: How are they related?. Journal for the Scientific Study of Religion, 44(2), 143-158.

Zeigler-Hill, V., Green, B. A., Arnau, R. C., Sisemore, T. B., & Myers, E. M. (2011). Trouble ahead, trouble behind: Narcissism and early maladaptive schemas. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 42(1), 96-103.

Pincus, A. L. (2013). The Pathological Narcissism Inventory. In J. Ogrodniczuk (Ed.), Treating pathological narcissism (pp. 93–110). Washington, DC: American Psychological Association.

Pincus, A. L., Ansell, E. B., Pimentel, C. A., Cain, N. M., Wright, A. G. C., & Levy, K. N. (2009). Initial construction and validation of the Pathological Narcissism Inventory. Psychological Assessment, 21, 365–379

Akhtar, S. ve Thompson, J. A. (1982). Overview: Narcissitic personality disorder. American Journal of Psychiatry, 139(1), 12-20.

Wink, P. (1991). Two faces of narcissism. Journal of Personal­ity and Social Psychology, 61(4), 590-597.

Thomas, K. M., Wright, A. G., Lukowitsky, M. R., Donnellan, M. B., & Hopwood, C. J. (2012). Evidence for the criterion validity and clinical utility of the Pathological Narcissism Inventory. Assessment, 19(2), 135-145.

Oltmanns, J. R., & Widiger, T. A. (2018). Assessment of fluctuation between grandiose and vulnerable narcissism: Development and initial validation of the FLUX scales. Psychological Assessment, 30(12), 1612.

Fjermestad-Noll, J., Ronningstam, E., Bach, B. S., Rosenbaum, B., & Simonsen, E. (2020). Perfectionism, Shame, and Aggression in Depressive Patients With Narcissistic Personality Disorder. Journal of Personality Disorders, 34(Supplement), 25–41